Is schuld de stem van ons geweten? Ja, dat mag je waarschijnlijk wel zeggen. Het geweten is niet inherent aan een persoon vanaf de geboorte, het wordt opgevoed. En hoe meer geweten opkomt en sterker wordt in een persoon, des te scherper voelt hij zijn schuld, zelfs voor wat hij in feite niet schuldig is, maar waarvoor hij zich zou kunnen verzetten.
Het geweten is de basis van het menselijk bestaan in de samenleving. Maar wat verklaart de negatieve connotatie die veel mensen aan schuldgevoelens geven? Blijkbaar zijn in de conventionele wijsheid twee concepten verward: schuld als een stem van het geweten en neurotische schuld, denkbeeldig, waarvan de verlossing onmogelijk is, maar die niettemin een persoon kwelt en hem dwingt acties uit te voeren die verder gaan dan de norm. Zoals vele sferen van de menselijke psyche: liefde, patriottisme, creativiteit, - geweten en dienovereenkomstig schuldgevoel kan zowel in een harmonieuze, volwaardige als in een perverse, pathologische vorm bestaan. En in het laatste geval blijkt schuld in de regel niet voort te komen uit iemands schending van zijn eigen morele normen, maar van buitenaf opgelegd - door verkeerde opvoeding, historisch gevormde publieke opinie, verkeerde ideologie.
De 'zondigheid' van een persoon, die door praktisch alle religies wordt gepredikt, moet worden toegeschreven aan de neurotische vorm van het schuldgevoel. Ondanks de ontwikkelde rituelen en morele zelfverbetering, wordt voor veel religieuze mensen, om verschillende redenen, het verlangen naar persoonlijke verlossing hypertrofisch - en zo lang vasten, kettingen dragen, zelfkastijding en zelfs zelfverbranding worden gebruikt om te boeten voor zonden. Het schuldgevoel van een kind dat lijfstraffen kreeg (“als ze me slaan, dan ben ik slecht”) kan zich later uiten in agressie, in asociaal gedrag. Slachtoffers van seksueel geweld in veel samenlevingen, in plaats van sympathie op te roepen, krijgen vaak beschuldigingen van wat er is gebeurd (“het is mijn eigen schuld”), en een sociale boycot, “schaamte” kan het slachtoffer tot zelfmoord drijven.
Alle gevallen waarin schuldgevoelens neurotisch van aard zijn, vereisen het werk van een psychotherapeut. Als schuld voor gepleegde daden de verantwoordelijkheid bij een persoon aanwakkert, hem aanmoedigt om dergelijke acties in de toekomst niet te plegen, dan kunnen we praten over een gezond, volwassen persoon die een echte moraliteit heeft en in staat is effectief te functioneren voor het welzijn van de samenleving.
