De term "zelfkastijding" heeft een zeer duidelijke letterlijke betekenis. Momenteel wordt dit concept voornamelijk in figuurlijke zin gebruikt om een zeer sterk berouw aan te duiden dat een persoon kwelt, hem van zijn vrede berooft.
Wat voor soort mensen hebben de neiging tot zelfkastijding?
Vroeger deden de meest ijverige gelovigen zichzelf veel pijn door hen te slaan met zwepen, geknoopte touwen of doornige takken ter nagedachtenis aan het lijden van een heilige martelaar. In het middeleeuwse Europa werden dergelijke mensen "flagellaten" genoemd, van het Latijnse flagellatio - "geseling".
In onze tijd wordt het concept van "zelfkastijding" een beetje anders geïnterpreteerd. Sterk berouw kan ontstaan bij mensen met een hoog moreel karakter die zich altijd en overal onberispelijk proberen te gedragen. Ze zijn erg streng voor zichzelf, veroordelen scherp elke fout die ze maken, elke vrijwillige of onvrijwillige afwijking van de regels van goede manieren, zelfs de meest onbeduidende. Alleen al bij de gedachte dat ze zich ongepast gedroegen, beginnen ze te kwellen met brandende schaamte, gekweld door hun geweten.
Zelfkastijding wordt ook vaak het lot van zeer vriendelijke, zeer gevoelige mensen die buitengewoon pijnlijk reageren op onbeschoftheid, wreedheid en onrecht. Ze worden gekweld door de gedachte dat er veel kwaad in de wereld is. Het is ondraaglijk voor hen om te beseffen dat ze niet alle behoeftigen kunnen helpen, alle hongerigen kunnen voeden, alle zwerfhonden en -katten in goede handen kunnen geven, alle kinderen uit disfunctionele gezinnen kunnen redden van afranselingen, enz. Het feit zelf van hun eigen welzijn, gezinsgeluk, materiële welvaart tegen deze achtergrond wordt door hen gezien als iets onwaardigs, dat veroordeling verdient. En dit veroorzaakt bij hen een sterk berouw.
Pogingen om zulke mensen uit te leggen dat ze nergens schuldig aan zijn en geen verantwoordelijkheid moeten nemen voor het feit dat de wereld onvolmaakt is, mislukt vaak.
Vaak wordt zelfkastijding veroorzaakt door wroeging voor hun onwaardige gedrag, grofheid, belediging van een andere persoon (vooral een naaste). De dochter had bijvoorbeeld ruzie met haar moeder en drukte haar in haar hart veel bittere verwijten uit. En de moeder stierf spoedig. Nu geeft de weesdochter zich over aan zelfkastijding: het is haar schuld, ze gedroeg zich grof, ongeremd, beledigde haar moeder en haar hart kon het niet uitstaan.
Zelfs als de verwijten van haar dochter waar waren, zal ze veel spijt hebben omdat ze zichzelf de schuld heeft gegeven.
Is zelfkastijding goed of slecht?
Op deze vraag is moeilijk een eenduidig antwoord te geven. Als iemand die niet op de beste manier heeft gehandeld wroeging ervaart, wroeging, lijkt dit in zijn voordeel te spreken. Aan de andere kant zijn extremen schadelijk in elk bedrijf, om nog maar te zwijgen van het feit dat sterke nerveuze spanning een nadelig effect kan hebben op de gezondheid.
