Er zijn vier soorten aanpassing. Ze verschillen in de kwaliteit en mate van aanpassing van een persoon in de samenleving en aan zichzelf. Om het leven vol, rijk en bevredigend te laten zijn, is het noodzakelijk om te streven naar volledige, systemische aanpassing.
Huishoudelijk psycholoog A. A. Rean identificeerde vier soorten aanpassing aan de hand van twee criteria: intern en extern.
- Als een persoon is aangepast volgens een intern criterium, betekent dit dat hij het met zichzelf eens is, zijn verlangens volgt en zijn waarden in gedrag realiseert.
- Als een persoon is aangepast volgens een extern criterium, betekent dit dat zijn gedrag overeenkomt met de normen van de samenleving waarin hij leeft. Hij lost maatschappelijke problemen op, overtreedt de wet niet en gaat niet in tegen de tradities van de samenleving.
AA Rean is van mening dat volledige (systemische) aanpassing wordt gekenmerkt door aanpassingsvermogen in termen van zowel interne als externe criteria. Dit betekent dat een persoon de samenleving ten goede komt door zichzelf, zijn potentieel, te realiseren. Zo iemand kan een zelfactualiserende persoonlijkheid worden genoemd.
Als een persoon zonder toestemming met zichzelf leeft (gaat naar een onbeminde baan, heeft een pijnlijke relatie voor hem, kan geen hobby naar zijn zin vinden, enz.) en tegelijkertijd de samenleving niet ten goede komt (het product van zijn arbeid wordt niet gevraagd of volledig afwezig), - dit betekent dat de persoonlijkheid volledig onaangepast is. Elke persoon ervaart een tijdelijke staat van volledige onaangepastheid tijdens perioden van crises in het leven.
Naast de twee extreme opties - systemische aanpassing en volledige onaangepastheid - zijn er twee tussenliggende opties:
- Denkbeeldige aanpassing door intern criterium.
- Denkbeeldige aanpassing door extern criterium.
In het eerste geval leeft een persoon volgens zijn eigen regels, maar houdt hij tegelijkertijd geen rekening met de normen van de samenleving. In het beste geval ziet hij eruit als een zwart schaap. In het slechtste geval wordt het gerealiseerd als een crimineel. "Hou van jezelf, nies naar iedereen." Maar succes is in dit geval niet te verwachten.
Het tweede geval komt vaker voor. Uiterlijk lijkt een mens aangepast: hij heeft een fatsoenlijke baan, hij kleedt zich goed, hij heeft een gezin en vrienden. Maar tegelijkertijd voelt hij leegte, zinloosheid in het leven. Hij heeft geen doel. Hij trekt aan de riem, maar hij kan zich niet uiten, hij kan niet worden gerealiseerd. Het leven van zo'n persoon is verstoken van kleuren of is integendeel gevuld met lichtpuntjes van gebeurtenissen, maar ze inspireren hem niet echt, maar laten hem alleen de tijd doden en verveling kwijtraken.
In verschillende perioden van het leven verloopt het aanpassingsproces op verschillende manieren. Elke persoon kan zich in een van de vier beschreven staten van aanpassing bevinden.
Het is echter noodzakelijk om te streven naar een toestand van systemische sociale aanpassing, wat betekent dat je jezelf begrijpt, je potentieel ontwikkelt, maar op een manier die een significante bijdrage levert aan de positieve ontwikkeling van de samenleving.
